เมืองเก่ายะลา บ้านยะลา  เมื่อครั้งที่เมืองปัตตานี แบ่งออกเป็นเจ็ดหัวเมือง ในปี พ.ศ.๒๓๕๗ เมืองยะลาเป็นเมืองหนึ่งในเจ็ดหัวเมืองนั้น ตอนนั้นเมืองยะลาตั้งอยู่ที่บ้านยะลอ ปัจจุบันอยู่ในเขตตำบลบ้านยะลา อำเภอเมือง ฯ  ประชาชนทั่วไปบริเวณนี้เรียกพื้นที่แห่งนี้ว่า เมืองเก่ายะลา ตัวเรือนที่เหลือเป็นร่องรอยว่าเป็นจวนเจ้าเมือง
            ตามพงศาวดารเมืองปัตตานี ฉบับของพระยาวิเชียรคีรี ฯ (ชม) เจ้าเมืองสงขลา ระหว่างปี พ.ศ.๒๔๓๑ - ๒๔๔๔ ได้กล่าวถึงอาณาเขตเมืองยะลา ที่แบ่งแยกออกมาจากเมืองปัตตานีไว้ว่า
            เขตแดนเมืองยะลารอบตัวตะวันออกเฉียงใต้ ตั้งแต่เขาปะราหมะปักหลักเรียงลงไปตะวันออก ถึงปะฆะหลอสะเตาะเหนือบ้าน จินเหรตลอดไปถึงบ้านกะลั่นอะหรอ จนถึงคลองใหญ่ท่าสาปจดบ้านบะนางสะตาฟากเหนือ เป็นเขตเมืองยะลา ฟากใต้เป็นเขตเมืองรามันห์ ฟากตะวันตกเป็นเขตเมืองยะลา ปากคลองตะวันออก เป็นเขตเมืองปัตตานี ฝ่ายเหนือต่อพรมแดนหนองจิก เขาศาลาคีรีเป็นแดนฝ่านตะวันตกต่อพรมแดนเมืองไทรบุรี มีคลองบาโงยเป็นเขตแดนขึ้นไปถึงบ้านยินัง ตลอดไปบ้านบะเหลาะฝ่ายตะวันตก ตลอดไปจดเขาเมืองดิคะล่าบูสิ้นเขตเมืองยะลา
            กำแพงเมืองบ้านกาแป๊ะกอตอ  เป็นกำแพงดินฐานกว้างประมาณ ๓ เมตร สูง ๒ เมตร ครอบคลุมพื้นที่ประมาณ ๒๐ ไร่ เป็นรูปสี่เหลี่ยมคางหมู อยู่ที่บ้านกาแป๊ะกอตอ ตำบลเบตง อำเภอเบตง
            เมื่อมีการแบ่งเมืองปัตตานีออกเป็นเจ็ดหัวเมืองนั้น เบตงขึ้นกับเมืองรามัน เจ้าเมืองรามันบางคนได้มาสร้างวังอยู่ที่เบตง คือที่บ้านกาแป๊ะกอตอแห่งนี้ มีตำนานเล่าสืบต่อกันมาว่าเป็นวังของรายอซิยง (ราชาเขี้ยวงอก) เป็นราชาอธรรม ข่มเหงรังแกชาวบ้าน ชาวบ้านจึงได้รวมตัวกันขับไล่ไปอยู่ทางตอนใต้ (อยู่ในประเทศมาเลเซียในปัจจุบัน)
            กำแพงเมืองที่บาโงยบาแต  อยู่ที่บ้านบาโงยบาแต ตำบลสะเตงนอก อำเภอเมือง ฯ  มีคันดินฐานกว้างประมาณ ๓ เมตร สูงประมาณ ๑.๕ เมตร เป็นแนวยาวจากทิศเหนือไปทิศใต้ยาวประมาณ ๑๕๐ เมตร ด้านนอกของคันดินมีคูลึกประมาณ ๑.๕๐ - ๒.๐๐ เมตร  ห่างจากคันดินดังกล่าวมีเนินดินขนาดฐานกว้าง ๑๕ เมตร สูงประมาณ ๓ เมตร ภายในเนินดินเป็นแผ่นอิฐวางระเกะระกะ ขนาดแผ่นอิฐหนา ๒ นิ้ว กว้าง ๔ นิ้ว ยาว ๘ นิ้ว
            โบราณสถานดังกล่าวไม่มีหลักฐานบอกถึงความเป็นมา แต่มีตำนานเล่าสืบต่อกันมาว่าเดิมเป็นวังของราชาเขี้ยวงอกผู้ดุร้าย ภายหลังต้องหนีไปอยู่ที่อื่น
            จากการสำรวจ สันนิษฐานว่า น่าจะเป็นกำแพงดินและคูเมืองสมัยอยุธยา ส่วนเนินอิฐนั้นยังไม่ได้มีการขุดแต่ง จึงยังสันนิษฐานไม่ได้ว่า เป็นซากสิ่งก่อสร้างประเภทใด